ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن
ئەسەرنى رابىيە داۋۇت ئوقۇدى ئەسەرنى بىۋاستە ئاڭلاش: Elkun_qizil_siziqim.mp3
ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم مۆھتەرەم قېرىنداشلار! مەن يېقىنقى كۈنلەردىن بۇيان پۈتكۈل مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇر دۇنياسىدا “ئىلھام توختى ئىنستىتۇتى” نىڭ باياناتنامىسى ھەققىدە بولۇنغان مۇنازىرە، تەنقىدلەرنى سوغۇق قانلىق بىلەن ئاڭلىدىم. كۆپلىگەن قېرىنداشلىرىمىزنىڭ تەلىپى بىلەن مەن بۇ مەسىلە ھەققىدە مەن تۆۋەندىكىدەك چۈشەنچە بېرىمەن:
مىلادى 2020-يىلى 4-ئاينىڭ 27-كۈنى ئىلھام توختى ئىنستىتۇتىنىڭ تور بېكىتىدە ئېلان قىلىنغان، 2016- يىلى قۇرۇلغان “ئىلھام توختى گۇرۇپپىسى” نى “ئىلھام توختى ئىنستىتۇتى” غا ئۆزگەرتىش ھەققىدىكى باياناتنى مەن يازمىدىم ۋە بۇ باياناتنى ئىلھام توختى ئىنستىتۇتىنىڭ رەئىسى ئەنۋەرجان ئاكا ئۆزىنىڭ يازغانلىقى ۋە بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان بارلىق مەسئۇلىيەتنى ئۆز ئۇستىگە ئالىدىغانلىقى ھەققىدە رەسمى بايانات بەردى. (بايانات: www.ilhamtohtiinstitute.org/?p=587 ). شۇڭا مېنىڭ بۇ مەسىلىدە جاۋابكارلىغىم ۋە مەسئۇلىيىتىم يوق. يەنىمۇ ئېنىقراق ئېيتسام، ئەنۋەرجان ئاكا ئۆزىنىڭ چۈشەندۈرۈشىدە مەزكۇر باياناتنىڭ 2016- يىلى “ئىلھام توختى گۇرۇپپىسى” قۇرۇلغاندا، ياۋروپالىق بىر قانچە ئۇيغۇر دوستلىرىنىڭ ياردىمىدە يازغانلىقىنى ۋە شۇ باياناتنامىنى نەشىر قىلىشقا ماڭا ئەۋەتكەنلىكى ھەققىدە ئۇچۇق چۈشەنچە بەردى.
“ئىلھام توختى ئىنستىتۇتى” نىڭ رەئىسى ئەنۋەرجان ئاكا يازغان ئېنگلىزچە باياناتقا مېنىڭ ئىسمىمنى قوشۇپ ئېلان قىلىشنى سورىغان ئىدى ۋە مەن ئۇشبۇ ئىنستىتۇتنىڭ كاتىپى ۋە تور بېكەت باشقۇرغۇچىسى بولغانلىقىم ئۇچۇن ئىسمىم قوشۇلۇپ ئېلان قىلىنغان ئىدى. ئەنۋەرجان ئاكا بۇ مەسىلىدىكى جاۋابكارلىقنى ئۆز ئۇستىگە ئالغاندىن كېيىن، ئەنۋەرجان ئاكىنىڭ قوشۇلۇشى بىلەن مەن ئىسمىنى ئۇشبۇ باياناتتىن ئېلىپ تاشلىدىم.
بۇ مەسىلە سەۋەبلىك ھەقىقى ئەھۋالنى بۇرمىلاپ تەرجىمە قىلغان ۋە قۇتراتقۇلۇق قىلغان، جۈملىدىن مېنىڭ شەخسىيىتىمگە ھۇجۇم قىلغان، ھەتتا ئۆلۈم تەھدىتلىرى سالغانلارنىڭ جاۋابكارلىقلىرىنى سۈرۈشتە قىلىۋاتىمەن، خاتىرلەۋاتىمەن، تەكشۈرۋاتىمەن ۋە شۇ كىشىلەر ياشاۋاتقان دۆلەتلىرىنىڭ قانۇن ئورۇنلىرىغا شىكايەت قىلىشنىڭ يوللىرىنى ئىزدەۋاتىمەن.
(شائىر ئابدۇرېھىم پاراچ ئەپەندىمنىڭ يېقىندا ئىىستانبۇلدا نەشىر قىلىنغان «ھىجران تىنىقلىرى» ناملىق كىتابى ئۈچۈن يېزىلغان بېغىشلىما)
ئۆز ۋەتىنىدىن ئايرىلىپ سۈرگۈنگە مەجبۇر بولغان كىشىلەر مەڭگۈ بەختلىك بولالمايدۇ، شۇ ۋەجىدىن يۈرەكلىرى قان بولغان ئۇيغۇرلار ئۇچۇن، بولۇپمۇ ئۇيغۇر ۋە ئۇيغۇر ۋەتىنىنىڭ ھۆرلىكى ئۇچۇن قەلەم تەۋرەتكەن ھەر بىر قەلەم ئىگىسىگە ۋەتەندىن ئايرىلىش ھىجرانى ئەبەدىي تېمادۇر. جۈملىدىن سىز مۇھاجىرەتتىكى بىر ئۇيغۇر بولۇپ، مۇبارەك ئانا تىلىڭىزدا ياش ۋە تالانتلىق شائىر ئابدۇرەھىم پاراچنىڭ قەلىمىدىن پۈتۈلگەن ھەر بىر مىسرالىرىدىن ئۇيغۇرنىڭ ھۆرلىكى، ۋەتىنىنىڭ ئازادلىقى، ئادالەت ۋە ئىنسانلىقنىڭ كۈيلىرى تۆكۈلسە، دۇردانە غەزەللىرىدىن ئوتتۇرا ئەسىر ئۇيغۇر كلاسسىك شېئىرىيىتىنىڭ ئىزنالىرى نامايان بولۇپ تۇرىدىغان، تۈرلۈك مەزمۇنلاردىكى شېئىرلىرىنى ئوقۇغىنىڭىزدا، ئۇيغۇر تىلىنىڭ نەقەدەر باي، بىر گۈزەل تىل ئىكەنلىكىدىن سۆيۇنسىڭىز، مىسرالىرىغا مۇجەسسەملەنگەن جۇشقۇنلۇق، زامانىمىزدىكى ئۇيغۇر قىسمىتىنىڭ ھەر بىر تىنىقلىرى نامايان قىلىنغان قۇرلارنى ئىشتىياق بىلەن ئوقۇيسىز.
ئاننې ئەرشىدىن (مائارىپ ئىلمى دوكتورى)
ئۇيغۇر يازغۇچىسى، شائىر ئەزىز ئەيسا ئەلكۈننىڭ ھېكايىسى خەلقئارا يازغۇچىلار تەشكىلاتىنىڭ قەلەم سەھىپىسىدە نەشىر قىلىنغانلىقىنى تەبرىكلەيمەن!
خەلقئارا يازغۇچىلار تەشكىلاتى – بۇ قانداق تەشكىلات؟ ئاۋال بۇ تەشكىلات بىلەن قىسقىچە تونۇشۇۋالايلى.
خەلقئارا يازغۇچىلار تەشكىلاتى قىسقارتىلىپ «خەلقئارا قەلەم” (PEN International) دەپ ئاتىلىدۇ. بۇنىڭ مەنىسى ئېنگىلىز تىلىدىكى «شائىر، ماقالە ۋە رومان يازغۇچىلار» دېگەن مۇشۇ ئۇچ ئاتالغۇنىڭ قىسقارتىلمىسى بولۇپ، بۇ تەشكىلات 1921-يىلى لوندوندا قۇرۇلغان. بۇ تەشكىلاتنىڭ يازغۇچىلىرى دۇنيا مىقياسىدا پىكىر ئەركىنلىكىنى، يېزىش ئەركىنلىكىنى، ئادالەتنى تەشەببۇس قىلىپ، بىگۇناھ تۈرمىلەرگە قامالغان، ھەرخىل زىيانكەشلىككە ئۇچۇرغان، ھەمدە ناھەق ئەيىبلەنگەن يازغۇچىلار، شائىرلارنىڭ ئەركىنلىكىنى قوغداش ئۈچۈن قەلەم كۆرۈشى قىلىدىغان، دۇنيا “ئىنسان ھەقلىرى خىتابنامىسى» نى يېزىپ چىققان ۋە مەزكۇر خىتابنامىنىڭ دۇنياۋى ئومۇملىشىشىغا ئاساس سالغان خەلقئارا ئىمتىيازغا ئىگە بىر خەلقئارا تەشكىلاتتۇر. بۇ تەشكىلاتىنىڭ دۇنيادىكى ھەر قايسى دۆلەتلەردە 145 تارماق تەشكىلاتلىرى بار بولۇپ، جۈملىدىن مەرھۇم كۈرەش كۈسەننىڭ تىرىشچانلىقى بىلەن ئۇيغۇر قەلەمكەشلەر جەمئىيىتىمۇ مەزكۇر تەشكىلاتقا 2008- يىلى رەسمى ئەزا بولۇپ كىرگەن.
ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن
ئەسەرنى رابىيە داۋۇت ئوقۇدى ئەسەرنى بىۋاستە ئاڭلاش: Bir_qetire_insanliq.mp3
ئەي دۇنيا بىز ئېسىڭدىمۇ، بىر قەترە ئىنسانلىق مېھرى مۇھەببىتى بىلەن، ئۆزىنىڭ يارىتىلغان ئىززەت ۋە قەدىرى قىممىتى بىلەن ئادەم بولۇپ ياشاشقا نىدا قىلىۋاتقان دۇنيادا ئۇيغۇر بىز دېگەن مىللەت بار!
مەن دۇنيادىكى ئەڭ ئەركىن بىر دۆلەتتە تۇرۇپ، بۇ قۇرلارنى يېزىۋاتقىنىمدا، ختاينڭ جازا لاگېرلىغا ئۇيغۇر بولۇپ دۇنياغا تۆرەلگەنلىكى ئۇچۇن جىنايەتچى قارىلىپ، كۆك ئاسماننى، كۈن نۇرىنى، ئەركىن پەرۋاز قىلغان قۇشلارنى كۆرۈپ ياشاش ھوقۇقى تارتىۋېلىنغان، ھەر كۈنى بىر قاچا ئاشقا زار بولغان مىليونلىغان بىگۇناھ ئۇيغۇر ئۆلۈم گىردابىدا ئازاب چەكمەكتە.
نۇرسىز بىر جۇپ كۆزلىرىدىن ئۈمىد شاملىرى پىلدىرلاپ ئۆچەي دەپ قالغان، ئۆزلىرىمۇ تەسەۋۋۇر قىلالمايدىغان يىراق – يىراق ئەللەرگە ئۇچۇپ كەتكەن يۈرەك پارىلىرىنىڭ يېنىدا بولىشىنى، كۆزلىرى يۇمۇلغىچە ئۇلارنى بىر كۆرۈۋېلىشنى ئۆزىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئارزۇسى قىلغان ئۇيغۇرنىڭ مىليونلىغان مېھرىبان ئانىلىرى جۈملىدىن مېنىڭ ئانام، مەن سىلەرنىڭ ئوغلۇڭلار بولۇپ قالغانلىقىمدىن، سىلەرنى ئادىمىي ھايۋانلارنىڭ زۇلۇمىدىن قوغدىيالمىغانلىقىمدىن چەكسىز ئۆكۈنىمەن. مەندەك يارامسىز پەرزەنتىڭلارنى كەچۈرۈڭلار ! مەن سىلەرگە ھىچ نەرسە قىلىپ بېرەلمىدىم، سىلەرنىڭ پەرزەنتىڭلار ئۇچۇن سىڭدۈرگەن مېھنىتىڭلارنى تاكى نەپسىم توختىغىچە ئاقلىساممۇ، بۇ ھەق يولدا ئۆلسەممۇ يەنىلا ئازلىق قىلىدۇ. مەن ھەر سەھەردە سىلەرنىڭ ئامان – ئېسەنلىكىڭلار ئۇچۇن دۇئا قىلىمەن. سىلەرنىڭ ھۆرلۈكىڭلار ئۇچۇن قانداق خىزمەت قىلىشنىڭ ئىمانكلىرى ئۇستىە باش قاتۇرىمەن، بار ۋە يوق ئىماكانلارنى ئىزدەش ئۇچۇن ھەرىكەتكە ئۆتىمەن.
ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن
شېئىرنى مېھرىگۈل ئوقۇدى Kozungdin_tamche_yeshing_sirghisa.mp3
كۆزۈڭدىن تامچە يېشىڭ سىرغىسا،
ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن
مەن نالە قىلسام
ياشىمايمەن
مەن تەكرار دېدىم
سەندىن ئىلتىجايىم شۇ –
2018-يىلى 27-دېكابىر، لوندون
ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن
«5-ئىيۇل ئۈرۈمچى» پاجىئەسىنىڭ 10 يىللىقىنى خاتىرلەيمەن.
«5-ئىيۇل ئۈرۈمچى» قىرغىنچىلىقىدا بىغۇبار ھاياتى نابۇت قىلىنغان ئۇيغۇر ياشلىرىنىڭ روھى شاد بولسۇن! ئامېن!
ياراتقۇچىمىز كەمىنىنى ئۆزىگە ئەڭ يېقىن قىلدى، مەيلى مەن قەيەردە بولاي، مېنى ھىچ بىر ۋاقىت خەلقىمنىڭ كۈلكىسى ۋە يىغىسىغا ھەمنەپەس بولۇشتىن ئايرىمىدى.
مەن، ماڭا ئاتا قىلغان ھىممەت ۋە قىسمەتلەرنىڭ تۈرتكىسىدە «5-ئىيۇل قىرغىنچىلىقىنىڭ تىرىك گۇۋاھچىسى» بولدۇم! ئاللاھىم، كەمىنىنى بۇ كۈنگە نېسىب قىلدىڭ، ئەڭ ئاۋال مېنى پاختىنى ئوتتىن ساقلىغاندەك ساقلىغان سەن ئىگەمگە مىڭ قەتىرە شۈكۈرلەر بولسۇن!
بىز ئالدىدىن ئورۇنلاشتۇرۇلغان بېرتانىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسىنىڭ تەتقىقات ئىش تۈرى بويىچە 2009-يىلى 6-ئاينىڭ 24-كۈنى مەن ۋە ئايالىم ئىككى كىچىك قىزىمىزنى بىللە ئېلىپ بېيجىڭغا چۈشتۇق. ېيجىڭغا كېلىپ ئىككى كۈندىن كېيىن خەۋەر ۋە face book قا ئوخشاش تاراتقۇلاردىن خىتاينىڭ جەنۇبىدىكى شاۋگۈئەن دېگەن شەھەردىكى بىر ئويۇنچۇق زاۋۇتىدا ئۇيغۇر ئىشچىلار خىتاينىڭ ھۇجۇمغا ئۇچۇرغانلىقى ۋە نۇرغۇن ئۇيغۇر ياشلىرىنىڭ ئۆلگەنلىكىدىن خەۋەر تاپتۇق.
ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن
خەلقئارالىق مەتبۇئاتلارنىڭ بىرى بولغان Code تور ژۇرنىلىدا 2019-يلى 9- ماي كۈنى ژۇرنالىست ئېسوبېل كوككرېل (Isobel Cockerell) تەرىپىدىن ئۇيغۇرلارنىڭ ھازىرقى تراگېدىيىلىك جىددىي ۋەزىيىتى يورۇتۇپ بېرىلگەن «ئۇيغۇر ئاياللىرى خىتاينىڭ دۆلەت تەقىبىگە قارشى كۈرەش قىلماقتا» ناملىق ئىلمىي ماقالىسىنى ئېلان قىلىنىدۇ.
بۇ ماقالىدا خىتاي جازا لاگېرىنىڭ سابىق مەھبۇسى بولغان، ھازىر تۈركىيىدە پاناھلىنىپ تۇرۇۋاتقان قازاقىستانلىق ئۇيغۇر گۈلباھار جەلىلوۋا خانىمنىڭ خىتاي جازا لاگېرى ئىچىدە تارتقان ئازاب-ئوقۇبەتلىرى كارتۇن فىلىم ئارقىلىق بايان قىلىنغان بولسا، نۇرجامال ئاتاۋۇللا، مۇيەسسەر مىجىت قاتارلىق خانىم- قىزلىرىمىزنىڭ ئۆزى ۋە ئائىلە -تاۋابىئاتلىرىغا مۇناسىۋەتلىك بېشىدىن ئۆتكۈزگەن كەچۈرمىشلىرىنى تېما قىلىش ئارقىلىق خىتاي دۆلىتىنىڭ نەچچە مىليونلىغان بىگۇناھ ئۇيغۇرلارنى جازا لاگېرلىرىغا سولاپ، ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت ئۆتكۈزۈۋاتقانلىقىنى دۇنياغا قايىل قىلارلىق دەلىل – پاكىتلار بىلەن تەسىرلىك بىر رەۋىشتە بايان قىلىدۇ.
ئەمما ئەپسۇسلىنارلىق يېرى شۇكى بۇ ماقالىنىڭ ئەڭ ئۇستىگە پەقەت ئىككى كۆزنى كۆرگىلى بولىدىغان، ئەرەب ياكى سۇمالىلىق مۇسۇلمان ئاياللارنىڭ باش كىيىمىگە ئوخشاپ كېتىدىغان رومال بىلەن ئۇستى بېشىنى ئورىۋالغان بىر خانىمنى كۆرىمىز. دېمەك، بۇ ماقالىنى كۆرگەن ئادەم ماقالىنى ئوقۇسۇن، ياكى ئوقۇمىسۇن «ئۇيغۇرلار ئوتتۇرا شەرق مۇسۇلمانلىرىغا ئوخشاش ئىكەن» دېگەن چۈشەنچىگە ئىگە بولىدىغىنى شۇبھىسىز.
نىمشېھىت Nimshehit Aziz Isa Elkun
ۋەسلىدىن ئۆزگە كېرەكمەس ماڭا جانان ئالدىدا ئارزۇيۇم سەن ئېرۇرسەن تەن بىلەن جان ئالدىدا بىرگۈلى رەنا ئېرۇرسەن باغۇ بوستان ئالدىدا تا زىيارەت قىلـمىسام مەن سېنى ئىمكان ئالدىدا يۈزلۈرۈم شەرمەندە بولسۇن تاڭلا سۇبھان ئالدىدا I need nothing except only the love of my beloved You are the greatest hope of my soul and body You are the finest rose in a land of gardens I would visit you if only I had the chance Let my face be shamed before the glory of the dawn دۇنياغا تەڭ ئەيلىمەيمەن تاغلىرىڭنىڭ تاشىنى سېنى دەپ تاشقا قوشارمەن دۈشمىنىڭنىڭ باشىنى سەن ئۈچۈن دەريا ئېقىتسام شۇم رەقىپلەر ياشىنى مۇمكىن بولغايمۇ كۆرۈشكە ئايغا ئوخشاش قاشىنى قارا بەختىم ئاق بولاردى شۇندا رەھمان ئالدىىدا Nothing in this world compares to the stones of your mountains For you I would pile up your enemies’ heads on those stones For you I would make their tears flow like rivers If I could only meet with her moon-like eyebrows Then my dark fate would become bright before gracious God
ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن
شېئىرنى رابىيە داۋۇت ئوقۇدى بىۋاستە ئاڭلاش: Quyashqa_qarap_ketip_barimen.mp3
شېئىرنى كۈندۇزئاي ئوقۇدى Quyashqa_qarap_ketip_barimen_Kunduzay.mp3
زېمىن بىلەن بوشلۇق ئارلىقىدا خۇددى پەرۋانە درامىسىغا ئوخشاش ئۆكسىگەن ئارمىنىمنى ئۆزۈم بىلەن ئېلىپ قەدەملىرىمنى ئېغىر بېسىپ ئويچان كۆزلىرىمنى زېمىن بىلەن ئېگىز چوقلار سۆيۈشىدىغان ئۇپۇقلارغا تىكىپ قۇياشقا يېقىنلىشاي دەپ كېتىپ بارىمەن.
ئەنە، ھەر يىلى تومۇزدا گۈلخان بولۇپ كۆيۈپلا تۇرىدىغان ماڭا ئوخشاش كالىفونىيەنىڭ پەرۋانە ئورمانلىرى كۆرۈندى. خورلۇقنىڭ ئالەمگە پاتماس قىساسى بولۇپ قەلبىمگە چىگىلىپ كەتكەن غەلىيان يىپى ئۇچ قىتئە ئىككى ئوكيان ئارىسىغا سوزۇلدى …
ئەسلىدىنلا بۇ زېمىن كەڭ ئىدى ھەممە ئادەملەر سىغىپ ياشايتتى. ئەمما بۈگۈن مېنىڭ ئېلىم ئاتا -بوۋىسى ياشاپ كەلگەن ئۆزى تۇغۇلغان زېمىنىغا سىغمىدى.
elkun@azizisa.org