ئەلكۈننىڭ ھېكايىسى دۇنيا قەلەم سەھىپىسىدە

ئاننې ئەرشىدىن (مائارىپ ئىلمى دوكتورى)

 

ئۇيغۇر يازغۇچىسى، شائىر ئەزىز ئەيسا ئەلكۈننىڭ ھېكايىسى خەلقئارا يازغۇچىلار تەشكىلاتىنىڭ قەلەم سەھىپىسىدە نەشىر قىلىنغانلىقىنى تەبرىكلەيمەن!

 

خەلقئارا يازغۇچىلار تەشكىلاتى – بۇ قانداق تەشكىلات؟ ئاۋال بۇ تەشكىلات بىلەن قىسقىچە تونۇشۇۋالايلى.
 

خەلقئارا يازغۇچىلار تەشكىلاتى قىسقارتىلىپ «خەلقئارا قەلەم” (PEN International)  دەپ ئاتىلىدۇ. بۇنىڭ مەنىسى ئېنگىلىز تىلىدىكى «شائىر، ماقالە ۋە رومان يازغۇچىلار» دېگەن مۇشۇ ئۇچ ئاتالغۇنىڭ قىسقارتىلمىسى بولۇپ، بۇ تەشكىلات 1921-يىلى لوندوندا قۇرۇلغان. بۇ تەشكىلاتنىڭ يازغۇچىلىرى دۇنيا مىقياسىدا پىكىر ئەركىنلىكىنى، يېزىش ئەركىنلىكىنى، ئادالەتنى تەشەببۇس قىلىپ، بىگۇناھ تۈرمىلەرگە قامالغان، ھەرخىل زىيانكەشلىككە ئۇچۇرغان، ھەمدە ناھەق ئەيىبلەنگەن يازغۇچىلار، شائىرلارنىڭ ئەركىنلىكىنى قوغداش ئۈچۈن قەلەم كۆرۈشى قىلىدىغان، دۇنيا “ئىنسان ھەقلىرى خىتابنامىسى» نى يېزىپ چىققان ۋە مەزكۇر خىتابنامىنىڭ دۇنياۋى ئومۇملىشىشىغا ئاساس سالغان خەلقئارا ئىمتىيازغا ئىگە بىر خەلقئارا تەشكىلاتتۇر. بۇ تەشكىلاتىنىڭ دۇنيادىكى ھەر قايسى دۆلەتلەردە 145 تارماق تەشكىلاتلىرى بار بولۇپ، جۈملىدىن مەرھۇم كۈرەش كۈسەننىڭ تىرىشچانلىقى بىلەن ئۇيغۇر قەلەمكەشلەر جەمئىيىتىمۇ مەزكۇر تەشكىلاتقا 2008- يىلى رەسمى ئەزا بولۇپ كىرگەن. 

بىر قەترە ئىنسانلىق

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

 

ئەسەرنى رابىيە داۋۇت ئوقۇدى
ئەسەرنى بىۋاستە ئاڭلاش: Bir_qetire_insanliq.mp3

 

ئەي دۇنيا بىز ئېسىڭدىمۇ، بىر قەترە ئىنسانلىق مېھرى مۇھەببىتى بىلەن، ئۆزىنىڭ يارىتىلغان ئىززەت ۋە قەدىرى قىممىتى بىلەن ئادەم بولۇپ ياشاشقا نىدا قىلىۋاتقان دۇنيادا ئۇيغۇر بىز دېگەن مىللەت بار!

 

مەن دۇنيادىكى ئەڭ ئەركىن بىر دۆلەتتە تۇرۇپ، بۇ قۇرلارنى يېزىۋاتقىنىمدا، ختاينڭ جازا لاگېرلىغا ئۇيغۇر بولۇپ دۇنياغا تۆرەلگەنلىكى ئۇچۇن جىنايەتچى قارىلىپ، كۆك ئاسماننى، كۈن نۇرىنى، ئەركىن پەرۋاز قىلغان قۇشلارنى كۆرۈپ ياشاش ھوقۇقى تارتىۋېلىنغان، ھەر كۈنى بىر قاچا ئاشقا زار بولغان مىليونلىغان بىگۇناھ ئۇيغۇر ئۆلۈم گىردابىدا ئازاب چەكمەكتە.

 

نۇرسىز بىر جۇپ كۆزلىرىدىن ئۈمىد شاملىرى پىلدىرلاپ ئۆچەي دەپ قالغان، ئۆزلىرىمۇ تەسەۋۋۇر قىلالمايدىغان يىراق – يىراق ئەللەرگە ئۇچۇپ كەتكەن يۈرەك پارىلىرىنىڭ يېنىدا بولىشىنى، كۆزلىرى يۇمۇلغىچە ئۇلارنى بىر كۆرۈۋېلىشنى ئۆزىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئارزۇسى قىلغان ئۇيغۇرنىڭ مىليونلىغان مېھرىبان ئانىلىرى جۈملىدىن مېنىڭ ئانام، مەن سىلەرنىڭ ئوغلۇڭلار بولۇپ قالغانلىقىمدىن، سىلەرنى ئادىمىي ھايۋانلارنىڭ زۇلۇمىدىن قوغدىيالمىغانلىقىمدىن چەكسىز ئۆكۈنىمەن. مەندەك يارامسىز پەرزەنتىڭلارنى كەچۈرۈڭلار ! مەن سىلەرگە ھىچ نەرسە قىلىپ بېرەلمىدىم، سىلەرنىڭ پەرزەنتىڭلار ئۇچۇن سىڭدۈرگەن مېھنىتىڭلارنى تاكى نەپسىم توختىغىچە ئاقلىساممۇ، بۇ ھەق يولدا ئۆلسەممۇ يەنىلا ئازلىق قىلىدۇ. مەن ھەر سەھەردە سىلەرنىڭ ئامان – ئېسەنلىكىڭلار ئۇچۇن دۇئا قىلىمەن. سىلەرنىڭ ھۆرلۈكىڭلار ئۇچۇن قانداق خىزمەت قىلىشنىڭ ئىمانكلىرى ئۇستىە باش قاتۇرىمەن، بار ۋە يوق ئىماكانلارنى ئىزدەش ئۇچۇن ھەرىكەتكە ئۆتىمەن.

كۆزۈڭدىن تامچە يېشىڭ سىرغىسا

Muhabbet_qorghani

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن
 

شېئ‍ىرنى مېھرىگۈل ئوقۇدى
Kozungdin_tamche_yeshing_sirghisa.mp3

 

كۆزۈڭدىن تامچە يېشىڭ سىرغىسا،
يۈرىكىم سەن بىللەن بىللە يىغلايدۇ…
سۆيگەچكە سېنى نەپسىمگە قوشۇپ،
ئاشىق سەۋداسى مېنى تىلغىيدۇ.
 
كۆزۈڭدىن تامچە يېشىڭ سىرغىسا،
مە ئۆزۈمنى يارىماس سېزىمەن.
ساڭا دىل ئازارى يەتمىسۇن دەپ،
قەلبىمدىن ئەڭ گۈزەل ئۈنچە تىزىمەن.
 
كۆزۈڭدىن تامچە يېشىڭ سىرغىسا،
ئۆزۈمنى ئەيىبكار بەڭۋاش بىلىمەن…
سەندىكى نازلىق مەندە بولمىغاچ،
نادانلىق كوچىسىدا پىغان چېكىمەن!
 
سۆيدۈم سېنى يار قەلەندەر كەبى،
دەرۋىش ئاشىقىڭ سۆيۈشكە ھازىر.
لېكىن كۆزۈڭدىن يېشىڭ ئاقمىسۇن،
بولاي پەرۋانەڭ يېنىڭغا زاھىر!

ئادالىتىڭنى سورايمەن دۇنيا

“apam_2011”

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

 

مەن نالە قىلسام
ئازابىمدىن ئۆرتىنىپ ئەي دۇنيا –
يۈرەكنى لەختە قىلىپ يارارسەنمۇ؟

 

ياشىمايمەن
سەن بەرگەن تەقدىرنى تەن ئېلىپ،
بولمىسا ئۆمۈرنى سەن –
خازان قىلىپ چەيلەرسەنمۇ؟

 

مەن تەكرار دېدىم
ئادالىتىڭنى سورايمەن ئەي دۇنيا-
ئەل قىساسى مىنەل ھەقدۇر
دېگەن ئىدى بوۋام ماڭا.

 

سەندىن ئىلتىجايىم شۇ –
ئۆزۈڭدىكى ئادەمسىمان ھايۋانلارنى
ئىنسانلىق تارازىسىغا سالارسەنمۇ؟
ئۇلارنىڭ كەچۈرۈلمەيدىغان جىنايىتىدىن
بىر-بىرلەپ ھېساب ئېلىپ
بىر كۈنى-
ئادالەتنىڭ دارغا
ئۇلارنى ئاسارسەنمۇ؟!

 

2018-يىلى 27-دېكابىر، لوندون

«ئۇيغۇرلار ياشىسۇن!»

“Urumchi_7_2009”

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

 

«5-ئىيۇل ئۈرۈمچى» پاجىئەسىنىڭ 10 يىللىقىنى خاتىرلەيمەن. 

 

«5-ئىيۇل ئۈرۈمچى» قىرغىنچىلىقىدا بىغۇبار ھاياتى نابۇت قىلىنغان ئۇيغۇر ياشلىرىنىڭ روھى شاد بولسۇن! ئامېن!

 

ياراتقۇچىمىز كەمىنىنى ئۆزىگە ئەڭ يېقىن قىلدى، مەيلى مەن قەيەردە بولاي، مېنى ھىچ بىر ۋاقىت خەلقىمنىڭ كۈلكىسى ۋە يىغىسىغا ھەمنەپەس بولۇشتىن ئايرىمىدى. 

 

مەن، ماڭا ئاتا قىلغان ھىممەت ۋە قىسمەتلەرنىڭ تۈرتكىسىدە «5-ئىيۇل قىرغىنچىلىقىنىڭ تىرىك گۇۋاھچىسى» بولدۇم! ئاللاھىم، كەمىنىنى بۇ كۈنگە نېسىب قىلدىڭ، ئەڭ ئاۋال مېنى پاختىنى ئوتتىن ساقلىغاندەك ساقلىغان سەن ئىگەمگە مىڭ قەتىرە شۈكۈرلەر بولسۇن! 

 

بىز ئالدىدىن ئورۇنلاشتۇرۇلغان بېرتانىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسىنىڭ تەتقىقات ئىش تۈرى بويىچە 2009-يىلى 6-ئاينىڭ 24-كۈنى مەن ۋە ئايالىم ئىككى كىچىك قىزىمىزنى بىللە ئېلىپ بېيجىڭغا چۈشتۇق. ېيجىڭغا كېلىپ ئىككى كۈندىن كېيىن خەۋەر ۋە face book قا ئوخشاش تاراتقۇلاردىن خىتاينىڭ جەنۇبىدىكى شاۋگۈئەن دېگەن شەھەردىكى بىر ئويۇنچۇق زاۋۇتىدا ئۇيغۇر ئىشچىلار خىتاينىڭ ھۇجۇمغا ئۇچۇرغانلىقى ۋە نۇرغۇن ئۇيغۇر ياشلىرىنىڭ ئۆلگەنلىكىدىن خەۋەر تاپتۇق. 

«كىرپە بالام يۇمشاق» ئەمما قولىمىز قانىمىسۇن

“Kirpe_balam_yumshaq”
ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

خەلقئارالىق مەتبۇئاتلارنىڭ بىرى بولغان Code تور ژۇرنىلىدا 2019-يلى 9- ماي كۈنى ژۇرنالىست ئېسوبېل كوككرېل (Isobel Cockerell) تەرىپىدىن ئۇيغۇرلارنىڭ ھازىرقى تراگېدىيىلىك جىددىي ۋەزىيىتى يورۇتۇپ بېرىلگەن «ئۇيغۇر ئاياللىرى خىتاينىڭ دۆلەت تەقىبىگە قارشى كۈرەش قىلماقتا» ناملىق ئىلمىي ماقالىسىنى ئېلان قىلىنىدۇ.

بۇ ماقالىدا خىتاي جازا لاگېرىنىڭ سابىق مەھبۇسى بولغان، ھازىر تۈركىيىدە پاناھلىنىپ تۇرۇۋاتقان قازاقىستانلىق ئۇيغۇر گۈلباھار جەلىلوۋا خانىمنىڭ خىتاي جازا لاگېرى ئىچىدە تارتقان ئازاب-ئوقۇبەتلىرى كارتۇن فىلىم ئارقىلىق بايان قىلىنغان بولسا، نۇرجامال ئاتاۋۇللا، مۇيەسسەر مىجىت قاتارلىق خانىم- قىزلىرىمىزنىڭ ئۆزى ۋە ئائىلە -تاۋابىئاتلىرىغا مۇناسىۋەتلىك بېشىدىن ئۆتكۈزگەن كەچۈرمىشلىرىنى تېما قىلىش ئارقىلىق خىتاي دۆلىتىنىڭ نەچچە مىليونلىغان بىگۇناھ ئۇيغۇرلارنى جازا لاگېرلىرىغا سولاپ، ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت ئۆتكۈزۈۋاتقانلىقىنى دۇنياغا قايىل قىلارلىق دەلىل – پاكىتلار بىلەن تەسىرلىك بىر رەۋىشتە بايان قىلىدۇ.

ئەمما ئەپسۇسلىنارلىق يېرى شۇكى بۇ ماقالىنىڭ ئەڭ ئۇستىگە پەقەت ئىككى كۆزنى كۆرگىلى بولىدىغان، ئەرەب ياكى سۇمالىلىق مۇسۇلمان ئاياللارنىڭ باش كىيىمىگە ئوخشاپ كېتىدىغان رومال بىلەن ئۇستى بېشىنى ئورىۋالغان بىر خانىمنى كۆرىمىز. دېمەك، بۇ ماقالىنى كۆرگەن ئادەم ماقالىنى ئوقۇسۇن، ياكى ئوقۇمىسۇن «ئۇيغۇرلار ئوتتۇرا شەرق مۇسۇلمانلىرىغا ئوخشاش ئىكەن» دېگەن چۈشەنچىگە ئىگە بولىدىغىنى شۇبھىسىز.

ئالدىدا – Before

Nimshehit
نىمشېھىت  Nimshehit
Translated by Aziz Isa Elkun
 

ۋەسلىدىن ئۆزگە كېرەكمەس ماڭا جانان ئالدىدا 
ئارزۇيۇم سەن ئېرۇرسەن تەن بىلەن جان ئالدىدا 
بىرگۈلى رەنا ئېرۇرسەن باغۇ بوستان ئالدىدا 
تا زىيارەت قىلـمىسام مەن سېنى ئىمكان ئالدىدا 
يۈزلۈرۈم شەرمەندە بولسۇن تاڭلا سۇبھان ئالدىدا
 
I need nothing except only the love of my beloved
You are the greatest hope of my soul and body
You are the finest rose in a land of gardens
I would visit you if only I had the chance
Let my face be shamed before the glory of the dawn
 
* * * * * * * * * * * * *
 
دۇنياغا تەڭ ئەيلىمەيمەن تاغلىرىڭنىڭ تاشىنى 
سېنى دەپ تاشقا قوشارمەن دۈشمىنىڭنىڭ باشىنى 
سەن ئۈچۈن دەريا ئېقىتسام شۇم رەقىپلەر ياشىنى 
مۇمكىن بولغايمۇ كۆرۈشكە ئايغا ئوخشاش قاشىنى 
قارا بەختىم ئاق بولاردى شۇندا رەھمان ئالدىىدا 
 
Nothing in this world compares to the stones of your mountains
For you I would pile up your enemies’ heads on those stones 
For you I would make their tears flow like rivers 
If I could only meet with her moon-like eyebrows  
Then my dark fate would become bright before gracious God

قۇياشقا قاراپ كېتىپ بارىمەن

Quyashqa qarap

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

 

شېئىرنى رابىيە داۋۇت ئوقۇدى
بىۋاستە ئاڭلاش: Quyashqa_qarap_ketip_barimen.mp3

 

شېئىرنى كۈندۇزئاي ئوقۇدى
Quyashqa_qarap_ketip_barimen_Kunduzay.mp3

 

زېمىن بىلەن بوشلۇق ئارلىقىدا
خۇددى پەرۋانە درامىسىغا ئوخشاش
ئۆكسىگەن ئارمىنىمنى ئۆزۈم بىلەن ئېلىپ
قەدەملىرىمنى ئېغىر بېسىپ
ئويچان كۆزلىرىمنى
زېمىن بىلەن ئېگىز چوقلار سۆيۈشىدىغان
ئۇپۇقلارغا تىكىپ
قۇياشقا يېقىنلىشاي دەپ كېتىپ بارىمەن.

 

ئەنە، ھەر يىلى تومۇزدا گۈلخان بولۇپ كۆيۈپلا تۇرىدىغان
ماڭا ئوخشاش
كالىفونىيەنىڭ پەرۋانە ئورمانلىرى كۆرۈندى.
خورلۇقنىڭ ئالەمگە پاتماس قىساسى بولۇپ
قەلبىمگە چىگىلىپ كەتكەن غەلىيان يىپى
ئۇچ قىتئە
ئىككى ئوكيان ئارىسىغا سوزۇلدى …

 

ئەسلىدىنلا بۇ زېمىن كەڭ ئىدى
ھەممە ئادەملەر سىغىپ ياشايتتى.
ئەمما بۈگۈن مېنىڭ ئېلىم
ئاتا -بوۋىسى ياشاپ كەلگەن
ئۆزى تۇغۇلغان زېمىنىغا سىغمىدى.

سەن كەلـمىدىڭ

“Sen

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن
 

شېئىرنى رابىيە داۋۇت ئوقۇدى
بىۋاستە ئاڭلاش: Sen_kelmiding.mp3

 
ئاپام سېنى كېلىدۇ دېگەنتى
ئۆرۈك چېچەكلىگەندە
ئەمما سەن كەلـمىدىڭ.
قارلىغاچ كەلدى….

 
ئاتام سېنى كېلىدۇ دېگەنتى
خازان تۆكۈلگەندە
ئەمما ئەجەل ساقلاپ تۇرمىدى …

 
ئۆزى ئاخىر خازان بولۇپ
تۆكۈلۇپ كەتتى
لېكىن سەن كەلـمىدىڭ ….

 
بىر مەھەللىدە چوڭ بولغان
يايرىڭ سېنى سۆيەتتى
ئۇ سېنى سېغىنىپ كۈتەتتى
سەن ئۈچۈن ھەممىگە تەييار ئىدى
ئۇ سېنى كېلىدۇ دېگەنتى
«يايرىم كېلۇر … » دەپ ناخشا ئوقۇيتتى ….

ئانىلار بايرىمى كۈنىدە

“Elkun’s

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

 

ھەممە ئادەمنىڭ ئانىسى بار
بىراق ئانىلارنىڭ قىسمىتى ئوخشىماس ئەينەن،
ئەگەردە سىز شۇنداق قىلالىسىڭىز:
ئانىلار بايرىمى كۈنى بىر دەستە گۈل سوۋغا قىلسىڭىز
ياكى ئانىڭىزغا يەكشەنبە كۈنلىرى تېلېفو قىلسىڭىز
ھېيىت كۈنلىرى ئانىڭىز بىلەن بىللە بولسىڭىز …
مەن سىزنى ئەڭ بەخىتلىك ئىنسان دەيمەن.


ئېھ قەدىردان ئانا،

ھەممە ئادەمنىڭ ئانىسى پەرىشتە …
بالا قەلبىدە ئانا مەڭگۇ ياشايدۇ
بالا ئۇچۇن ئانا ھەممىدىن ئۇلۇغ
شۇڭا ئانىلارنىڭ مۇھىببىتىسىز
بۇ دۇنيا كۆكلىمەيدۇ.


شۇڭا مەن دەيمەن:

ئانىلار كۈنىدە –
مەن ئانامنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلىيالمايمەن
مەن ئانامنى ئۆز كۆزۈم كۆرەلمەيمەن
مەن ئانام ھەققىدە ھىچنىمە دەپ بېرەلمەيمەن
بۈگۈنكى خاراب ھالىمغا ئوخشاش …
بايرام كۈنى مەن ئانامغا گۈل دەستە تۇتالمايمەن.

شۇڭا قەلبىمنى ئىزھار قىلغۇم كەلدى:
مېنىڭ ئانامنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان
پۇتۇن ئۇيغۇرلارنىڭ ئانىسىغا –
خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرىدا ئازاپ چېكىۋاتقان ئانىلارغا –
دۇنيا ئانىلار كۈىگە مۇبارەك بولسۇن!


ئەي پەرزەنت –

ئانىڭىزنى سۆيۈڭ
ئانىڭىزنى ھەر كۈنى سۆيۈڭ
پەقەت ئانىلار بايرىمى كۈنى كەلگەندە ئەمەس!

12-ماي، 2019-يىلى، لوندون