قۇربان بارات

كۈمۈشتەك يالتىرايدۇ قارلىق تاغلار ،
يېشىللىق دۇنياسىدۇر ئ‍ېتەكلىرى .
ئ‍ېدىرلار نار تۆگىنىڭ ئ‍ۆركىشىدەك …
باغرىدا يەلپۈنىدۇ چېچەكلىرى .

قاپتال ۋە جىرالىرى يېشىل جاڭگال ،
قارىغايلار ساما بىلەن بوي تالاشقان .
ئ‍ېدىرلار ئ‍ارىلىقى قۇيۇق چاتقال ،
ياپيېشىل توقايلىقلار قۇچاقلاشقان .

تاغ سۈيى ئ‍ېقىپ ئ‍ۆتۈپ توقايلىقتىن ،
تاشتىن -تاشقا ئ‍ۇرىلىدۇ، شارقىرايدۇ .
بىپايان جىرالىقلار يىشىل يايلاق ،
كۆزۈڭنى قاماشتۇرۇپ پارقىرايدۇ ….

مۇتەللىپ ئىقبال

1

خۇدانىڭ ئىلتىپاتى ۋە يېتەكچى ئوقۇتقۇچۇم راھىلە داۋۇتنىڭ ھىممىتى بىلەن چەتئەلگە چىقىش ئارزۇيۇم ئاخىرى ئەمەلىيەتكە ئايلاندى. ئەسلىدە بۇنداق تاساددىبىي پۇرسەتلەرنىڭ ماڭا نىسىپ بۇلىدىغانلىقىنى ئويلاپمۇ باقمىغان ئىدىم. ئەمما تەڭرىنىڭ ئىرادىسى بىزنىڭ ئوي-خىيالىمىز ۋە تەپەككۇرىمىزنىڭ سىرتىدا يۇشۇرۇن رەۋىشتە مەۋجۇت بۇلۇپ تۇرىدىكەن ۋە ھاياتىمىزنىڭ چېغىرلىرىنى سىزىپ تۇرىدىكەن.

چەتئەل ماڭىلا ئەمەس، نۇرغۇن ئوت يۈرەك كىشىلىرىمىز ئۈچۈن بىر چۈش. يىقىنقى يىللاردىن بۇيان چەتئەلگە چىقىپ كۆرۈپ بېقىش، ئوقۇش، ئىش تېپىپ ئىشلەش قاتارلىقلار بىر قاتار مەقسەتلەر بىلەن نۇرغۇن كىشىلىرىمىز چەتئەل تۇرمۇشىنى بېشىنى ئۆتكۈزدى. بۇنىڭ بىلەن ئەسلىدىلا غايىۋى بىلىنىپ كەلگەن چەتئەلدىكى تۇرمۇش كىشىلەرگە ئۆزىنىڭ ھەقىقىي قىياپىتىنى نامايان قىلغاندىن كېيىن، يەنە «جاھاننىڭ ھەممە يىرىدە قازاننىڭ قۇلىقى تۆت» ئىكەن دېگەن ماقال-تەمسىلىمىز كىشىلەرنىڭ ئېغىزىغا ئېلىنىشقا باشلىدى. بەزى مەتبۇئات ۋە تىلىۋېزىيە نومۇرلىرىدا بۇ ھەققە نوپۇزلۇق كىشىلەر سۆزلىگەن، چەتئەلنىڭ چۈش ئەمەس، بەلكى ئالدىراپ چىقىشقا بولمايدىغان جاي ئىكەنلىكىدەك قاراشلار ئىلگىرى سۈرۈلگەنمۇ بولدى. بۇ خىل قاراشنىڭ رىئاللىقتا مەلۇم دەرىجىدە ئاساسى بار بولۇپ، مۇتلەق ئىنكار قىلىۋېتىشكە بولمايتتى. چۈنكى ھەققىقىي يۇسۇندا چەتئەل تۇرمۇشىنى باشتىن ئۆتكۈزۈپ باققان بەزى كىشىلىرىمىز چەتئەلدە ماددى جەھەتتىن تەڭ قىسلىق تارتقان، روھىي جەھەتتىن تەنھالىقتا قالغان ئىدى. ۋەھالەنكى، بۇ ھەرقانداق بىر سەپەرگە چىققان كىشىنىڭ سەپەر جەريانىدا ياكى نىشان-مەنزىلىدە ئۇچرايدىغان ھادىسە ئىدى. ماددى جەھەتتىكى تەڭ قىسچىلىق ۋە روھي جەھەتتىكى غېرىبلىق ھەرگىزمۇ ھازىرقى دەۋرگىلا خاس ھادىسە ئەمەس. چەتئەل تۇپرىقىغا قەدەم باسقان كىشى ئەلۋەتتە بىرەر يىلغىچە يىڭى تۇرمۇشقا كۆنەلمەسلىك تۈپەيلى ھەر جەھەتتىن قىينىلىدۇ. بەزى ماتېرىياللاردىن بىلىشىمچە، چەتئەلگە چىققانلار ئەركىنلىككە ۋە ئىنسانىي ھۆرمەتكە ئېرىشىدىكەن، ئەمما ئاتا-ئانا، قېرىنداشلىق، يۇرت، دوستلۇق مىھرىدىن كىچىدىكەن.

يەرلىكتە ياشاۋاتقانلار مەلۇم دەرىجىدە پاراغەتتە، مېھرى-مۇھەببەت قۇچىقىدا ياشايدىكەن، ئەمما ئىنسانىي خاسلىقى تازا نەزەرگە ئېلىنمايدىكەن. بۇ چەتئەلدىكى بىر نۇپۇزلۇق ژۇرنالدىكى تەتقىقات ماقالىسىنىڭ ئاساسلىق مەزمۇنى ئىدى………

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن 

ئۇزاقتىكى ئەمما تەكلىماكانغا ئەڭ يېقىن ئۇدۇن دىيارىنىڭ كېچىسىدە بىر گۈلخان ياندى! بۇ گۈلخان قەدىمىي يۇرت ـ بۈگۈنكى خوتەن دىيارىدا ياشاۋاتقان مېھرىبان، جاپاكەش، ئۇيغۇرنىڭ ئوتى ۋە سۇيىدە كېچە ـ كۈندۈز كۆيۈۋاتقان ئۇيغۇر خانىم ـ قىزلىرىنىڭ قەلبى ئۈچۈن يېقىلغان ئىدى! گۈلخان ئادەتتە ئىككى خىل مۇھىتتا ۋە مەقسەتتە يېقىلىدۇ: بىرىنچىسى كېچىدىكى قاراڭغۇلۇقنى يۇرۇق قىلىش ئۈچۈن، ئىككىنچىسى بولسا مۇزلىغان يۈرەكلەرگە، سوغۇقتىن تىترىگەن تەنىلەرگە ئىللىقلىق ئاتا قىلىش ئۈچۈندۇر. شۇنىڭ ئۈچۈن بىزنىڭ گۈلخانىمىز كۆيدى… گۈلخان بىز ھەممىمىزگە ئوخشاش كۈندۈزلىرى جاننى باقىدىغان ھايات ئۈچۈن مېھنەت تۆكسە كېچىلىرى تۈندە يانغان گۈلخان بولۇپ يۇرۇق كۆرۈشنى ئىستىگەن خەلقىگە، جۈملىدىن ناتىۋان ئۇيغۇر خانىم قىزلىرىنىڭ قەلبىگە نۇرلار ياقتى!

گەرچە مەن يېقىنقى ئىككى يىلدىن بۇيان كۆپىنچە تور ئارقىلىق گۈلخاننىڭ شېئىرلىرىنى ئوقۇپ كەلگەن بولساممۇ ئەمما ئۇنىڭ شېئىرلىرىدىكى كىشى قەلبىنى لەرزىگە سالىدىغان مۇھەببەت، نەپرەت ۋە ھاياتلىق سىمفونىيىسى ئەركىن، ساپ ۋە كۈچلۈك ھېسىي تۇيغۇلار بىلەن يۇغۇرۇلۇپ، ئۇيغۇر تىلىنىڭ نەقەدەر بىر گۈزەل تىل ئىكەنلىكىنى ھەر بىر مىسرالىرىدا نامايەن قىلىپ تۇرىدىغان شېئىرلىرى بىلەن مېنىڭ ئىزچىل دىققىتىمنى تارتىپ كەلگەن ئىدى. بۇ بايانلىرىمنىڭ دەلىلى سۈپىتىدە گۈلخاننىڭ 98 ـ كېچە يازغان «قارغالغۇچى ئايال» ناملىق شېئىرىسىنى مىسال قىلىپ ئۆتىمەن:

ئۇيغۇر ئۈچۈن يەنە بىر خوش خەۋەر:

The London Uyghur Ensemble performs at the Kellaway Concerts in St Catharine’s College, University of Cambridge, Friday 26 February 2016.

دۇنيادىكى ئەڭ ئىلغار ئۇنىۋېرسىتېتلارنىڭ دەرىجىسى بويىچە 2- ئورۇندا تۇرىدىغان شۆھرىتى دۇنياغا مەشھۇر بولغان بۈيۈك بېرتانىيە ئەنگلىيە كىنەزلىكى كېمبرىج ئۇنىۋېرسىتېتى (St Catharine College, University of Cambridge) سەينت كەسېرىن ئىنستىتۇتىنىڭ تەكلىپىگە بىنائەن لوندون ئۇيغۇر ئانسامبىلى 2016- يىلى 26- فېۋرال سائەت 18دىن 19 غىچە مەزكۇر ئىنستىتۇتنىڭ ئوقۇتقۇچى ۋە ئوقۇغۇچىلىرىغا بىر سائەت ئۇيغۇر 12 مۇقامىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئۇيغۇرنىڭ نادىر ئەنئەنىۋىي ناخشا – مۇزىكىلىرىدىن مەخسۇس كونسېرت بېرىدۇ.

لوندون ئۇيغۇر ئانسامبىلى 2004- يىلى لوندوندا قۇرۇلغاندىن بۇيان بۈيۈك بېرتانىيەنى مەركەز قىلغان ھالدا غەربىي ياۋروپا ئەللىرىدە ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئىنسانىيەتكە قوشقان يىرىك مەدەنىيەت مىراسلىرىدىن بىرى ھېسابلىنىدىغان ئەنئەنىۋىي ناخشا – مۇزىكىلىرىنى سەھنىلەردە جانلىق نامايان قىلىش ئارقىلىق بۈگۈنكى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ مەدەنىي ۋە ئىجتىمائىي ھاياتىنى تونۇشتۇرۇش، ئۇيغۇر خەلقى بىلەن غەرب خەلقلىرى ئوتتۇرىسىدا مەدەنىيەت دىئالوگى قۇرۇش، مەدەنىيەتلەر ئارا چۈشىنىشنى ئىلگىرى سۈرۈشنى ئۆزلىرىگە تۇپ نىشان قىلىپ

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

بۈگۈندىن 16 يىل ئىلگىرى يەنى 2000 – يىلى باھاردا لوندوندا كىشى ئۇنتۇلغۇسىز ئاجايىپ بىر كاتتا پائالىيەت بولۇپ ئۆتكەن ئىدى.  بۇ بولسا ئۇيغۇرنىڭ سەنئەت ساھەسىدە بىر ئۆمۈر تەر ئاققۇزغان، ئۆزلىرىنىڭ ناخشا – مۇزىكا تالانتى، ئىجادىيىتى بەدىلىگە خەلقىمىز قەلب تۈرىدىن ئىززەت ۋە ئېكرام بىلەن ئورۇن ئالغان پېشقەدەم سەنئەتكارلار ئۇستازلاردىن مەرھۇم ھۈسەنجان جامى، غىياسىدىن بارات، بۈگۈن بىز بىلەن بىللە تارىخنىڭ شاھىدى بولۇپ ياشاپ كېلىۋاتقان ئۇستازلىرىمىزدىن مۇساجان رۇزى، پاشا ئىشان، ياسىن مۇخپۇل ۋە تۇرسۇن ئىسمايىل قاتارلىق ئەزىزلىرىمىزنىڭ ئەنگلىيە كېلىپ گۈزەل ئۇيغۇر ناخشا- مۇزىكىلىرىدىن بىر قانچە نۆۋەت كونسېرت بېرىپ، سەھنىدە ۋە ببك قاتارلىق ئەنگلىيىنىڭ مەتبۇئات ۋە مېدىيالىرىدا ئۇيغۇرلارنى تونۇشتۇرغان 10 نەچچە  كۈنلۈك سەنئەت پائالىيىتىدۇر.

ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن

سەنئەت بىر مىللەتنىڭ مىللەت بولۇش خۇسۇسىيىتىدىكى بارلىقى ئەمەس، ئەمما كەم بولسا بولمايدىغان بىر ھايات تومۇرىدۇر.

خەلقىمىزنىڭ سۆيۈملۈك قىزى، ئاتاقلىق ناخشىچى ۋە كومپوزىتور سەنۇبەر تۇرسۇن خانىمنىڭ 3 دانە ئۇن (audio CD) ۋە سىن (DVD) پلاستىنكىلىرى ئامېرىكا، ئىتالىيە ۋە تۈركىيىدە يېقىندا نەشردىن چىقتى. مەن ئاۋۋال بۇ مۇناسىۋەت بىلەن ھۆرمەتلىك سەنۇبەر تۇرسۇن خانىمنى ئۇتۇقلىرى بىلەن تەبرىكلەيمەن.

سەنئەت بىر مىللەتنىڭ مىللەت بولۇش خۇسۇسىيىتىدىكى بارلىقى ئەمەس ئەمما كەم بولسا بولمايدىغان بىر ھايات تومۇرىدۇر. بىر مىللەتنىڭ يېتۈك مىللەت بۇلۇپ، باشقا بىر مىللەت تۈركۈملىرىدىن پەرقلىنىپ تۇرۇشى، ئۆز مىللىي كىملىكىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشى ئۈچۈن ئانا تىلى، ئىگىدارچىلىق قىلىدىغان تۇپرىقى، مىللىي تارىخ ۋە مەدەنىيىتنىڭ بولۇشى زۆرۈر بولغىنىغا ئوخشاش، سەنئەت يەنى ناخشا – مۇزىكا مىللەتنىڭ مىللىي ئالاھىدىلىكىنى گەۋدىلەندۈرۈشتە، كىشىلەرنىڭ مىللىي، ئۆزلۈك تۇيغۇسىنى ئويغىتىشتا ئوخشاشلا مۇھىم رول ئوينايدۇ…..

زامانىمىزنىڭ بۈيۈك مۇقام ئۇستازى مەرھۇم تۇرداخۇن تەۋەككۇل ئۆغلى بىلەن 1953 – يىلى 9 – ئاينىڭ 6 – كۈنى «ئۇيغۇر مۇقامى» ھەققىدە ئېلىپ بېرىلغان سۆھبەتنىڭ ئەينەن يېزىپ قالدۇرۇلغان خاتىرىسى. مەزكۈر قول يازمىدا بۇ سۆھبەت خاتىرىسىنىڭ قەيەردە ۋە كىملەر تەرپىدىن ئلېىپ بېرىلغانلىغى ھەققىدە مەلۇماتلار بېرىملىگەن. بۇ تەۋەرۈك قول يازمىلارنى قازاقىستاندا ياشاپ ئۆتكەن ژۇرنالىست مەرھۇم تۇرسۇن قاھارىي ئاكىمىز يىغىپ ساقلىغان ۋە كەمىنە ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن ياركەنتتىكى ئوقۇمۇشلۇق ۋەتەنپەرۋەر كىشىللىرىمىز ئاقىلىق 2015 – يىلى 2- ئاۋغۇست تاپشۇرۇپ ئالغان.

ئۈمۈد يالقۇنى 1948 – يىلى سىنگە ئېلىنغان (تاھىر – زۆھرە داستانىدىن ئارىيە)

ئۇيغۇر مۇزىكىسىنىڭ گۇللىنىشى – ئىسلاموۋ ئابدۇكېرىم قول يازمىسى 1961- يىلى 

1946-48- يىللىرى يېزىلغان بىرقانچە پارچە شېئىر قول يازمىللىرى (شېئىرلارنىڭ ئاپتورى نامەلۇم)